Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest instytucją często nieznaną społeczeństwu. Funkcjonuje u nas przekonanie, że wyrok może być, albo uniewinniający i o taki należy walczyć, albo skazujący – przypinający od razu łatkę przestępcy. Istnieje jednak trzecia droga pozwalająca oskarżonemu zakończyć postępowania karne jako osobie niekaranej.
Z warunkowego umorzenia postępowania może skorzystać tylko osoba niekarana za przestępstwa umyślne. Ponadto zarzucany czyn nie może być zagrożony karą większą niż 5 lat pozbawienia wolności. Wskazać trzeba również, że szkodliwość społeczna czynu i wina sprawcy nie mogą być znaczne, a jego ogólna postawa wskazuje, że będzie dalej przestrzegał porządku prawnego.
Warunkowe umorzenie postępowania jest w gruncie rzeczy zwolnieniem z odpowiedzialności karnej na próbę. Jest to instytucja w założeniu podobna do kary w zawieszeniu, jednak pozwalająca dalej cieszyć się statusem osoby niekaranej. Warunkowo umarzając postępowanie Sąd stwierdza winę oskarżonego jednak nie skazuje go i nie wymierza kary, a postępowanie karne umarza na 1-3 letni okres próby. W okresie próby Sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora sądowego. Ponadto Sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody i zadośćuczynienia pokrzywdzonym lub zapłaty na ich rzecz nawiązki. Ponadto na sprawcę można nałożyć środek karny np. w postaci świadczenia pieniężnego w określonej kwocie lub zakazu prowadzenia pojazdów.
Jeżeli w okresie próby sprawca popełni przestępstwo umyślne i zostanie za nie prawomocnie skazany Sąd podejmie na nowo warunkowo umorzone postępowanie i wyda wyrok. Sąd może również podjąć postępowanie jeżeli w okresie próby sprawca rażąco narusza porządek prawny, w szczególności nie wykonuje obowiązków które nałożył na niego Sąd.
W praktyce często najlepszą drogą do uzyskania warunkowego umorzenia postępowania jest przyznanie się do zarzucanego czynu (oczywiście jeżeli faktycznie go popełniliśmy) i współpraca z wymiarem sprawiedliwości. W takim wypadku istnieje możliwość warunkowego umorzenia postępowania bez przeprowadzenia pełnego postępowania przed Sądem. Konieczny jest odpowiednio umotywowany wniosek oskarżonego lub jego obrońcy o skierowanie sprawy na posiedzenie w celu rozważenia warunkowego umorzenia postępowania. Oczywiście możliwe jest również warunkowe umorzenie postępowania po przeprowadzeniu pełnego postępowania wobec oskarżonego nieprzyznającego się do zarzucanego czynu.
